ЛЕТАПІС ГІСТОРЫІ НАВАГРУДКА (М.Гайба.
Навагрудак: гады і падзеі. - Навагрудак, 1996. – C. 8-23)
Канец Х - пач. XI ст. - узнікненне паселішча на Малым замку і
Замкавай гары
1044 г. - верагодная дата заснавання Навагрудка
сярэдзіна ХІ ст.- паселішча на Замкавай гары абнесена валам і
ператварылася ў гарадскую крэпасць
1117 г. - паход мінскага князя Глеба Усяславіча на Навагрудскую (Навагародскую)
зямлю
пач. XII ст.- гарадскі пасад (Малы замак) абносіцца валам і
ператвараецца ў вакольны горад
XII ст.- заснаванне Барысаглебскай царквы
Каля 1235 г. - паход наваградскага князя Ізяслава з Міндоўгам,
князем Літоўскім, на Мазовію
1230-я г.г. - 1263 г. - перыяд княжання Мігдоўга
1246 г. -- хрышчэнне ў Навагрудку Міндоўга і прыняцце ім праваслаўя
сярэдзіна ХІІІ ст. - пачатак будаўніцтва Навагрудскага мураванага
замка
1251-1252 г.- паход галіцка-валынскіх князёў на Наваградак
1252 г. (1253), ліпень - каранацыя ў Навагрудку вялікага князя
Міндоўга на караля Літвы
1252 г. - нападзенне на Навагрудак крыжакаў
1254 г. - падпісанне Войшалкам, сынам Міндоўга, міра з
галіцка-валынскім князем Данілам.
1254-1258 гг. - Навагрудкам валодаў Раман Данілавіч Галіцкі.
1258 г. - нападзенне на Навагрудак мангола-татар
1258 г.- Войшалк і полацкі князь Тауцівіл выганяюць з Наваградка
Рамана Галіцкага
1258-1267 г.г. - княжанне ў Навагрудку і ў Літве князя Войшалка
канец 1250-х г.- будаўніцтва Лаўрышаўскага манастыра
1262 г.- дагавор паміж князем Міндоўгам і Ноўгарадскім князем
Аляксандрам Неўскім аб сумеснай барацьбе супраць Лівонскага Ордэна
1263 г.- Княжанне ў Вялікім княстве Тройната
1268-1270 г.г.- Княжанне ў Навагрудку і ВКЛ Шварна Данілавіча
1270-1282 гг.- Княжанне ў Навагрудку ВКЛ Трайдэна
каля 1270 г. - знак "Пагоня" упершыню зафіксаваны як герб Навагрудка.
1274 г.- няўдалая аблога Навагрудка аб'яднаным войскам
Галіцка-Валынскага княства і мангола-татарамі.
І278г.- нападзенне на Навагрудак мангола-татар.
1293-1316 гг.- Княжанне ў Навагрудку і ВКЛ Віценя
1293 г.- Навагрудскі герб "Пагоня" стаў знакам вялікага князя і
гербам Вялікага княствя Літоўскага.XIV ст.
Першая палова XIV ст. - стварэнне Лаўрышаўскага Евангелля
1314 г. Няўдалы штурм Навагрудка крыжакамі на чале з магістрам
ордэна Генрыхам фон Плоцке. Іх разгром дружынай гродзенскага
кашталяна Давыда.
1316-1341 г.г. - княжанне Гедыміна
1317 г. - устанаўленне Канстанцінопальскім патрыярхам самастойнай
Навагрудска-Літоўскай мітраполіі на чале з мітрапалітам Феафілам.
пач. XIV ст. - будаўніцтва Замкавай царквы.
1321 г. - паход крыжакаў на Навагрудчыну. У тым жа годзе ў
Навагрудку пабудаваны першы касцёл оржэна мінарытаў (францысканцаў).
1323 г. - вялікі князь Гедымін перанёс сталіцу дзяржавы ў Вільню.
1341 г.- чарговы крыжацкі паход на Навагрудчыну.
1341 г.- Навагрудкам, як удзельным княствам, пачынае валодаць Карыят
Гедымінавіч.
1358 г. - Наваградак пераходзіць ва ўладанне яго сына Фсдара.
канец XIV ст.- Наваградак належаў Карыбут-Дзмітрыю, пазней-Таўцівілу
Кейстутавічу.
1391 г.- Бсзпаспяховая аблога Навагрудка крыжацкім войскам магістра
Конрада Валенрода.
1394 г.- Няўдалы штурм Наваградка крыжакамі на чале з магістрам
Конрадам фон Юнінгемам і маршалам Вернерам Тэцынгерам.
1394 г.- Навагрудак становіцца адным з цэнтраў вялікакняскага дамена.
1395 г.- Заснаванне вял. князем Вітаўтам Фарнага касцёла.
XV ст.
Пачатак XV ст. - завяршэнне будаўніцтва Навагрудскага замка.
1408 г.- Тайная сустрэча ў Навагрудку вялікага князя Вітаўта і
караля Польшчы Ягайлы для абмеркавання падрыхтоўкі рашаючай бітвы з
крыжакамі.
1410 г.- Удзел навагрудскай харугвы ў разгроме крыжакоў пад
Грунвальдам.
1414-15 г.г.- У Навагрудку адбыліся саборы праваслаўных епіскапаў
ВКЛ, на якім быў абраны незалежны ад Масквы мітрапаліт. Ім стаў
балгарын Грыгорый Цамблак. Навагрудак становіцца рэзідэнцыяй
праваслаўнага мітрапаліта.
1422 г.- Вянчанне ў Навагрудскім Фарным касцёле караля Польшчы
Ягайлы з Соф'яй Гальшанскай.
1428 г. Грамата вялікага князя Вітаўта, аб перадачы Навагрудка ў
пажыццёвае ўладанне жонцы Юльяне.
1444 г.- Грамата вялікага князя Аляксандра Ягелончыка Навагрудку на
няпоўнае самакіраванне.
1448 г.- У Навагрудку прайшоў сейм Вялікага княства Літоўскага.
1484 г.- Першы ўспамін аб яўрэях у Навагрудку.
XVI ст.
1505-1506 гг.- Няўдалыя аблогі Навагрудка войскам крымскага султана
Біці-Гірэя.
1507, студзень - Утварэнне Навагрудскага ваяводства ў складзе
Навагрудскага, Ваўкавыскага і Слонімскага паветаў. Першым ваяводам
стаў Іван Глінскі.
1508 г. - У Навагрудку адбыўся сейм Вялікага княства Літоўскага.
1511, 26 ліпеня - Атрыманне Навагрудкам Магдэбургскага права на
самакіраванне.
1512 г. - Стварэнне "Навагрудскага Пралога" - беларускага
рукапіснага помніка.
1517-19 г.г. - Пабудова ў Навагрудку Барысаглебскай царквы на сродкі
кн. Канстанціна Астрожскага.
1525 г. - Прывілеем вялікага князя новыя жыхары Навагрудка на
некалькі гадоў вызваляліся ад падаткаў.
1535 г. - У час руска-літоўскай вайны Навагрудак часова заняты
рускімі войскамі. Спусташэнне ваколіц "Новгородка Литовского"
маскоўскімі войскамі.
1538 г. У Навагрудку адбыўся сейм Вялікага княства Літоўскага.
1539 г.- Адкрыццё ў Навагрудку першай у ВКЛ гімназіі.
1562, 22 студзеня- Пацвярджэнне Нявагрудку прывілея на Магдэбургскае
права.
1560-я гады - пачатак валочнай памера на Навагрудчыне.
1563 г., 30 верасня Указ вялікага князя Жыгімонта Аўгуста аб
перасяленні навагрудскіх яўрэяў за межы замка.
1568 г. У Навагрудку налічвалася 10 праваслаўных цэркваў.
1569 г. - падпісанне прадстаўнікамі Навагрудскага ваяводства ўмоў
Люблінскай уніі.
1581 г. - Навагрудак стаў адным з месцаў паседжанняў Галоўнага
трыбунала - асноўнага апеляцыйнага суда ВКЛ. Паседжанні адбываюцца ў
Замкавай царкве.
1595 г.- У раёне Навагрудка дзейнічалі казацкія атрады гетмана С.
Налівайкі.
1595 г. - Прывілеем Жыгімонта III Навагрудку было пацверджана
Магдэбургскае права. Гораду быў нададзены герб з выявай Архангела
Міхаіла.
1596 г. - пасля заключэння Брэсцкай царкоўнай уніі Навагрудак стаў
рэзідэнцыяй уніяцкіх мітрапалітаў ВКЛ.
1597 г., сакавік - грамата Жыгімонта III аб дазволе правядзення ў
Навагрудку двух штогадовых кірмашоў: "Троицкого" і "Крещенского".
1597 г. - Грамата Жыгімонта III аб дазволе пабудаваць у Навагрудку
цагельню і паліць вапну.
1598 г. - Грамата Жыгімонта III аб дазволе вагрудскаму ваяводзе
збіраць з гараджан па 50 залатых для брукавання вуліц горада.
XVII ст.
1613 г. - Прывілеем вялікага князя замкавыя мяшчане Навагрудка
падводзіліся пад Магдэбургскае права.
1613 г. - уніяцкім мітрапалітам стаў Іосіф (па нараджэнню Ян)
Вельямін Руцкі, ураджэнец в. Рутка пад г. Навагрудкам.
1613 г., сакавік - Прывілей вялікага князя з дазволам адкрыць у
Навагрудку і іншых гарадах бызыліянскія школы з навучаннем на роднай
мове.
22 кастрычніка 1613 г.- Вялікі пажар у Навагрудку. У выніку пажара
знішчана большая частка горада.
1616 г.- Пры Базыліянскім манастыры Навагрудка была адчынена школа.
1617 г.- З'езд уніяцкага духавенства ў в. Руце пад Навагрудкам, на
якім было аформлена стварэнне Базыліянскага Ордэна.
1618 г.- у Навагрудку быў зачынены кальвінісцкі храм.
1623 г.- Яўрэі Навагрудка былі ўключаны пад уладу Брэсцкага кагала.
1624 г.- На сродкі віленскага ваяводы Хрысціяна Хадкевіча заснаваны
ў Навагрудку касцёл Дамініканцаў.
І-я чвэрць XVII ст. - Барысаглебская царква перабудавана ва уніяцкі
храм.
1624 г.- пры Барысаглебскай царкве заснаваны бызыліянскі жаночы
манастыр.
1626 г.- у Навагрудку адкрыта езуіцкая місія.
1628 г.- пры Барысаглебскай царкве заснаваны базыліянскі мужчынскі
манастыр.
1531 г. - езуіцкая місія пераўтворана ў рэзідэнцыю.
1633 г. Грамата вялікага князя і караля Уладзіслава аб вяртанні ў
гарадах, у т. л. і ў Навагрудку, праваслаўным ад уніятаў па адной
царкве.
1635 г. Грамата Уладзіслава з адменай рашэння 1633 г. аб вяртанні
храма праваслаўным.
1643 г.- Устаноўка ў капліцы Фарнага касцёла Я. Дусяцкім памятнай
дошкі аб Хоцімскай бітве 1621 г.
1644 г.- Адкрыццё пры езуіцкім касцёле граматычнай школы.
1649 г.- Заснаванне на сродкі падканцлера Вялікага княства
Літоўскага Казіміра Сапегі кляштара баніфратаў.
1652 г.- Пажар у г. Навагрудку.
1652 г.- Першае ўпамінанне ў дакументах Навагрудскай ратушы.
1655 г.- У час вайны паміж Маскоўскай дзяржавай і Рэччу Паспалітай
быў захоплены Навагрудак атрадамі Залатарэнкі і Хаванскага і
ўтрымліваўся імі да 1660 г.
1661 г.- Сейм Рэчы Паспалітай, улічваючы бядотнае становішча
навагрудчан пасля вайны, вызваліў Навагрудак ад уплаты ўсіх
павіннасцей тэрміцам на 4 гады.
1664 г.- Пераабсталяванне пад ратушу аднаго з будынкаў на гарадской
плошчы.
1684 г.- Выдадзена кніга аб Навагрудскіх цудатворных іконах.
др. пал. XVII ст. -- Замкавая царква Успення Божай Маці перабудавана
пад касцёл.
XVIII ст.
Усталяванне паланізаванай назвы горада – Навагрудак (Новогрудок.,
Nowogrodek).
1702 г.- На сродкі М. Вішнявецкага пабудаваны мураваны езуіцкі
касцёл.
1706 г. - у час Паўночнай вайны (1700-1721 гг.) шведамі ўзарваны
рэшткі Навагрудскага замка. Акупацыя Навагрудка шведамі.
1708 г. - эпідэмія ў Навагрудку, падчас якой загінула амаль палова
жыхароў.
1714 г. - пры езуіцкім касцёле адкрыта школа (калегія).
1719-1723 гг. - будаўніцтва ў стылі сталага барока Фарнага касцёла.
1729 - 1812 г.г. - жыццё і дзейнасць графа Іаахіма Літавора
Храптовіча, грамадскага і дзяржаўнага дзеяча, філосафа, публіцыста і
паэта, уласніка маёнтка Шчорсы.
1751 г.- Паўстанне гараджан, якія адмовіліся падпарадкоўвацца ўладзе
ваяводы.
1751 г., 8 мая - пажар, які знішчыў 167 будынкаў, ратушу, канцэлярыю
ваяводы, 4 касцёлы.
1756 г.- аднаўленне пасля пажару езуіцкага касцёла.
1759 г -- у г. Львове Іосіфам Пазоўскім выдадзена на лацінскай мове
манаграфія пра Навагрудак.
1770-1776 г.г. - будаўніцтва ў маёнтку Шчорсы палацава-паркавага
ансамбля і царквы ў гонар св. Дзімітрыя Салунскага.
1774 г. - Езуіцкая аптэка ператворана ў гарадскую.
1775 г.- Перанос пасяджэння Літоўскага Трыбунала з Навагрудка ў
Гродна.
1776 г. - пацвярджэнне Варшаўскім сеймам Рэчы Паспалітай
Магдэбургскага права Навагрудку.
1780 г.- Будаўніцтва касцёла францысканцаў.
1784, 23 верасня - Візіт у горад і маёнтак Шчорсы караля Польшчы і
вялікага князя Літоўскага Станіслава Аўгуста Панятоўскага.
1792 г. - рускія войскі занялі Навагрудак.
1794 г. - дзейнасць на тэрыторыі Навагрудчыны паўстанцкіх атрадаў Т.
Касцюшкі.
1795 г.- Трэці падзел Рачы Паспалітай, у выніку якога Навагрудак быў
уключаны ў склад Расійскай імперыі.
1796-1847 г.г. - жыццё і дзеёнасць паэта і асветніка Яна Чачота.
1798-1855 г.г. - жыццё і дзейнасці паэта Адама Міцкевіча.
1799 г., 12 лютага - хрышчэнне ў Фарным касцёле Адама Міцкевіча.
1797-1834 г.г. - дзейнасць Дамініканскай школы.
XIX ст.
1802 г. - дазвол гродзенскага губернатара Бенігсена на разбор
рэшткаў Замкавых вежаў для брукавання вуліц горада.
1802 г. - уключэнне Навагрудка ў склад Гродзенскай губерніі.
1805 г. - Дамініканскі касцёл асвечаны ў гонар святога архангела
Міхаіла.
1807-1815 гг. - Вучоба ў Дамініканскай школе Адама Міцкевіча.
1809 г. - Першы горадабудаўнічы план Навагрудка (не ажыццёўлены).
1810 г. - Пажар, у якім згарэла Свята-Мікалаеўская царква і быў
пашкоджаны Дамініканскі касцёл.
1812 г.- У цэнтры горада пабудаваны драўляныя гандлёвыя рады.
1812 г., 21.06. - Адыход праз Навагрудак 2-й рускай арміі I.
Баграціёна. Уступленне ў горад польскіх часцей Ю. Панятоўскага.
1812 г., 15.08 - Урачыстасці ў Навагрудку з нагоды дня нараджэння
Напалеона Банапарта.
1817 -1821 гг. - Дзейнасць у Навагрудку масонскай ложы "Вузел
адзінства".
1823 - 1824 г.г. - Рамонт будынка гарадской Ратушы.
1825 г. - у горадзе 3.7 тыс. жыхароў, 15 мураваных і 399 драўляных
будынкаў.
1831 г.- Пажар, які пашкодзіў шэраг жылых будынкаў і Дамініканскі
касцёл.
1831 г., 22. 07. - Уваход у Навагрудак паўстанцкага атрада Ю. Кашыца
і М. Межэеўскага.
1830-я г.г. - На гарадской плошчы пабудаваны мураваныя гандлёвыя
рады.
1831 -1886 г.г. - Жыццё і дзейнасць урача, палітычнага дзеяча і
асветніка У. Борзабагатага.
1835 г. - Разбураны езуіцкі касцёл.
1839 г. - Скасаванне Брэсцкай царкоўнай уніі 1596 г. Закрыццё
Базыліянскага кляштара ў Навагрудку.
1840 г. - Перастае існаваць жаночы уніяцкі манастыр пры
Барысаглебскай царкве.
1842 г. - чарговы праектны план г. Навагрудка.
1843 г. - Навагрудак уключаны ў склад Мінскай губерні.
1844 г. - Ліквідавана кагальная арганізацыя яўрэяў.
1845 г. - Зацверджаны новы герб горада (зменены дэталі у выяве
Архангела Міхаіла).
1846 г.- Пасля скасавання Ордэна фрянцысканцаў іх касцёл
пераўтвораны ў прыходскую Свята- Мікалаеўскую царкву.
1850 г. - Перастае існаваць Дамініканскі кляштар
1851 г,- Пажар, які знішчыў шэраг будынкаў па Гродзенскай вул., у
тым ліку значна пашкодзіў Св.-Мікалаеўскую царкву.
1854 г.- У горадзе 23 мураваныя і 415 драўляных будынкаў, 91 крама,
цагельня, піваварня.
1855 г. - У Навагрудку пабудавана драўляная мячэць.
1857 г. - Закрыты з-за дрэннага стану Фарны касцёл.
1858-1864, 1866-1868 г.г. - Працавала Навагрудская сямікласная
гімназія.
1861 г.- У Навгігрудку налічваецца 6,3 тыс. жыхароў.
1861 г. - пачатак ажыццяўлення ў Навагрудскім павеце аграрнай
рэформы.
1861 г.- Першы прыезд у Навагрудак сына А. Міцкевіча Уладзіслава.
1862 г.- Пажар, у выніку якога быў значна пашкоджаны былы дом
Міцкевічаў.
1862 г. - Заснавана фабрыка кафлі братоў Лейтнекераў.
1862 г. - Стварэнне падпольнай паўстанцкай арганізацыі на чале з У.
Борзабагатым.
1863-1864 г.г. - удзел навагрудчан у паўстанні.
1863 г., 7. 04 - Бой паўстанцкага атрада з царскімі войскамі ля
вёскі Налібакі.
1864 г., лета - Выкрыта Навагрудская паўстанцкая арганізацыя.
1864 г.- Перастаў існаваць жаночы Дамініканскі манастыр.
1872 г. -- Складзены план рэканструкцыі г. Навагрудка.
1875 г. - Свята- Барысаглебская царква аднавіла сваю дзейнасцт пасля
рамонту, у выніку якога быў значна зменены яе знешні выгляд.
1870-я - Разбурана навагрудская ратуша.
1881 г. - пажар, у выніку якога згарэла шмат вайсковых магазінаў, 18
жылых будынкаў, у тым ліку дом Міцкевічаў.
1880-я - дзейнасць на тэрыторыі горада і павета марксісцкага гуртка
І. Трусевіча (Залескага).
1887 г. - створана сельскагаспадарчае ашчаднае таварыства.
1887 г. - Создано сельскохозяйственное сберегательное товарищество.
1888 г. - Открыт банк.
1889 г. - Основана табачная фабрика.
1895-1913 гг. - Действует типография Гаркави.
1897 г. - Основан завод спиртоочистки.
1898 г. - Начало деятельности типолитографии Данцига.
1899 г. - Начало деятельности в Новогрудке сионистского кружка.
ок.1900г. - Разрушен костёл доминиканок.
XX в.
1903г. - В костёле св Михаила старанием дочери А. Мицкевича М.
Горецкой установлена мемориальная доска к 100-летию поэта.На улицах
города появились первые фонари.
1905г. - В
городе открыто 6 кредитных товариществ.
1909-1912гг.- В Новогрудке 251 торговая
точка.
1911г.- Начало деятельности типографии
Гинзбурга.
1913г.- Создан «Комитет по охране
старины».
1914г.- В Новогрудке – 8457 жителей. Из
них: 1609 – православные, 678 – католики, 5584 – иудеи, 566 –
магометяне, 1 – старозаконник, 19 – протестанты.
1914г.- В Новогрудке 6 учебных заведений:
высшее начальное училище, женская прогимназия, приходские мужское и
женское училища, еврейское училище.
Начало первой мировой войны.
1914г.- Из Борисоглебской церкви вывезена
чудотворная икона Божьей Матери Замковой.
1915г.- Новогрудок оккупирован войсками
10-й германской армии.
1915г.- Построена первая в городе
электростанция.
1916г.- Через Новогрудок проложена
узкоколейка Любча-Новоельня.
1916г.- Оккупационными властями издавалась
на немецком языке «Новогрудская военная газета».
1916-1917гг.- Вступление в Новогрудок 152
стрелкового полка Красной Армии.
1918г.27.12 -
Первый съезд Советов Новогрудского повета.
1919г.02.02 -
Митинг и парад в честь первой годовщины Красной Армии.
1919г.23.02 -
Появление в окрестностях Новогрудка польских вооружённых отрядов.
1919г.март -
Вступление в Новогрудок польских войск.
1919г.18.04. -
Отход польских войск и вступление Красной Армии.
1920г.19.07 -
Повторное вступление в Новогрудок польской армии.
1920г.01.10. -
Открытие в Новогрудке окружного суда.
1921г. - Принято решение о создании
Новогрудского воеводства.Начало деятельности Новогрудского
управления воеводства.
1921г.17.03 -
Деятельность в Новогрудке частной белорусской гимназии.
1921-1934гг. - Деятельность в Новогрудке государственной польской
гимназии им. А. Мицкевича.
1921-1939гг. - Создание и начало деятельности Товарищества
Белорусской школы (ТБШ).
1921г. - В Новогрудке издан первый номер газеты “Наша бацькаўшчына”
1922г. - Создан Мицкевичский комитет – добровольное научное
товарищество.
1924-1931гг. - Проведение работ на Малом Замке по возведению кургана
в честь А. Мицкевича.
1924г. - Приезд в Новогрудок президента Польши Станислава
Вайтеховского.
1926г. 19.08 - Массовая демонстрация (до 3 тыс. чел) с требованием
демократических прав и объединения с БССР.
1929г. - Ликвидирована властями организация ТБШ.
1929г. - Приезд в Новогрудок президента Польши Игнатия Мастицкого.
1931 г. 28.06. - Торжественное открытие Кургана Бесмертия в честь
Адама Мицкевича.
1939 г. 1.09. - Нападение Германии на Польшу. Начало второй мировой
войны.
1939г. 18.09. - Вход в Новогрудок частей Красной Армии.
Использованы материалы сайта
http://gaiba.narod.ru |